“Türkiye’de Dış Politikaya Yönelik Yaklaşım ve Algılar” araştırması, İstanbul Politik Araştırmalar Enstitüsü (IstanPol) Dış Politika ekibi tarafından yürütülmektedir. Söz konusu araştırma kapsamında iktidar ve muhalefet partileri seçmenlerinin Türk dış politikasına yönelik genel algı ve yaklaşımları incelenmektedir.

(Araştırmanın yönetici özetini aşağıda okuyabilir, raporun tamamını ise yukarıda PDF formatında indirebilirsiniz)

Nitel yöntemlerden odak grup görüşmeleri kullanılan araştırmada, IstanPol ekibinin hazırladığı soru seti çerçevesinde AKADEMETRE araştırma firması 6’şar kişilik gruplar halinde 8 odak grup görüşmesini İstanbul’da yüz yüze gerçekleştirerek toplamda 48 kişiyle görüşmüştür. Araştırma kapsamında, Türkiye’nin en önemli sorunları, dış politikaya yönelik genel algı, sorunlara yönelik çözüm önerileri, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin sınır ötesi varlığı, Türkiye’nin AB ve NATO üyelikleri ile Rusya-Ukrayna savaşına ilişkin görüşleri derinlemesine analiz edilmiştir.

Türkiye'nin en önemli sorunları

Odak grup görüşmelerinde, iktidar ve muhalefet seçmeni katılımcılar tarafından Türkiye’nin en önemli sorunları arasında bu yıl da ekonomi, eğitim, enflasyon ve göç konuları sıralanmıştır. Özellikle ekonomi konusunda geçtiğimiz yıldan farklı olarak tüm katılımcıların somut örnekler eşliğinde sorunu dile getirme eğiliminde olduğu tespit edilmiştir. Yine bu yıl ekonomik sorunlarla bağlantılı olarak, Cumhur İttifakı katılımcılarının 2023 seçimlerinde gençlerin desteğini almak konusunda iktidarın zorlanacağını dile getirmesi vurgulanmalıdır. Türkiye’nin en önemli sorunları arasında dış politikanın sadece bir grupta doğrudan dile getirildiği görülürken, geçtiğimiz yıl olduğu gibi bu yıl da göçmen/ sığınmacı konusunun gerek iç gerekse dış politika sorunu olarak tüm gruplarda yoğun olarak tartışıldığı görülmüştür. Özellikle muhalefet gruplarında kötü yönetim, adaletsizlik, kayırmacılık vb. konular sıklıkla dile getirilmektedir.

Genel dış politika algısı

Odak grup katılımcılarının dış politikayı başarılı bulup bulmama eğilimleri incelendiğinde, iktidar bloğunu temsil eden Cumhur İttifakı katılımcılarının genel olarak dış politikayı başarılı bulduğu görülürken, muhalefete mensup katılımcıların daha olumsuz bir eğilimde olduğu tespit edilmiştir. Başarılı görülen alanların başında bu yıl da savunma sanayisindeki ilerleme, silahlı ve silahsız insansız hava araçları teknolojisindeki gelişim ile Türkiye’nin uluslararası alandaki güçlü ve saygın duruşunu gelmektedir. Savunma sanayisindeki ilerlemeler özellikle İYİ Parti seçmenleri tarafından da sıklıkla ve belirgin şekilde dile getirimiştir. 

Tüm gruplarda başarısızlık olarak sıralanan konuların başında geçtiğimiz yıl olduğu gibi göçmen/sığınmacı konusu gelirken, bu konuda dile getirilen kaygıların kültürel, ekonomik ve güvenlik temelli olduğu tespit edilmiştir. Katılımcılar, göçmen/sığınmacı sayısının fazla olması, rahatsızlık verici davranışları, kalacakları sürenin belirsizliği, demografik değişim tehlikesi ile enflasyon, kira artışı, işsizlik gibi ekonomik sorunlar nedeniyle göçmen/sığınmacıları sorun olarak algılamaktadır.

Benzer şekilde artan dış bağımlılık ile yabancılara mülk satışı konuları da başarısız g.rülen alanlar arasında dikkat çekmektedir. Bu konularda da iktidar ve muhalefet seçmeni gruplar tarafından birbirine paralel eleştiriler ve öneriler dile getirildiği görülmüştür. Özellikle kadın katılımcılar Türkiye’nin dış politikada yalnızlaşması ve artan dışa bağımlılık konusunda eleştirilerini dile getirmiştir. Türkiye’nin dış politikada “güçlü” bir duruşunun olup olmadığı konusu iktidar ve muhalefet grupları arasında temel bir ayrışma noktası olarak ortaya çıkmaktadır. Özellikle iktidar seçmeni grupları Türkiye’nin dış politikada güçlü ve saygın bir duruş sergilediğini dile getirirken, iktidar seçmeni gruplarındaki MHP seçmeni bazı katılımcılar ile muhalefet seçmeni grupları ülkenin güçlü bir duruşu olmadığını ve dış politikadaki üslubu kavgacı bulduklarını belirtmiştir.

Dış politikadaki sorunların çözümü

Gerek dış gerekse iç politikayla bağlantılı olarak ifade edilen en temel sorun olan göçmenler/sığınmacılar konusunda çözüm önerisi olarak dile getirilenlerin başında bu yıl da Suriye’yle ilişkilerin düzeltilmesi, yeni göçmen/sığınmacı kabul edilmemesi, var olan kişilerin geri gönderilmesi ve sınır güvenliğinin sağlanması gelmektedir. Bu yıl odak grup görüşmelerinde sıklıkla dile getirilen yabancılara mülk satışı konusunda ise bunun belirli şartlara bağlanması önerisinin öne çıktığı görülmektedir.

Özellikle muhalefet seçmeni katılımcılar dış politikada daha ılımlı bir politika izleme, ekonomik ilerlemenin sağlanması ve dış bağımlılığın azaltılması önerilerini de dile getirildiği tespit edilmiştir.

Dost-düşman algısı

Odak grup görüşmelerinde geçtiğimiz yıllara paralel olarak Türkiye’nin uluslararası arenada bir dostu olmadığını fakat bir çok düşmanı olduğu ifade edilmiştir. Düşmanlar arasında ABD, İsrail, Rusya, Yunanistan gibi ülkeler daha fazla telaffuz edilse de bu ülkeler ile resmi olarak zaman zaman iyi ilişkiler kurulduğu ya da kurulması gerektiği de bazı katılımcılar tarafından dile getirilmiştir. 

Dost ülkeler özelinde ise Azerbaycan, Pakistan ve Katar dost olarak ifade edilse de bu dostlukların da çıkar ilişkisine bağlı olduğu katılımcılar tarafından dile getirilmiştir.

Türk Silahlı Kuvvetleri'nin sınır ötesi varlığı

Türk Silahlı Kuvvetleri’nin ülke sınırları dışında düzenlediği operasyonlar konusunda sınır güvenliği söz konusu olduğunda iktidar bloğu seçmeni olanlar başta olmak üzere katılımcıların çoğunlukla destekleyici bir tutum içinde olduğu görülmektedir.

Özellikle muhalefet gruplarına mensup katılımcılar arasında ordunun gü.süzleştiğini düşünenler veya sınır olmayan bölgelere asker gönderilmesini eleştirenler de bulunmaktadır.

Kadın katılımcıların askeri operasyonlara daha olumsuz ve eleştirel bir bakışı olduğu da vurgulanmalıdır.

Avrupa Birliği ve NATO üyelikleri

Odak grup katılımcıları Türkiye’nin AB üyeliğine ülkenin hayat standartları ve gelişmişlik düzeyinin yükselmesi bakımından olumlu yaklaşırken, bazı katılımcılar üyeliğin geciktiği yönünde eleştiriler getirmiştir. Olumsuz yaklaşan katılımcılar ise Türkiye’nin bağımsız olması gerektiğini vurgulamıştır.

2021 yılı araştırmasının aksine bu yıl özellikle Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrası Türkiye’de gündemi uzun süre meşgul eden NATO konusunda katılımcıların olumlu görüşler ifade ettikleri vurgulanmalıdır. Geçtiğimiz yıl katılımcılar olumsuz görüş ifade ederken ya da konuya ilişkin bilgi/fikirlerinin olmadığını dile getirirken bu yılki değişim çarpıcıdır. Nitekim katılımcıların çoğu Türkiye’nin NATO üyeliğine destek beyan etmişlerdir.

Rusya-Ukrayna savaşı

Rusya-Ukrayna savaşı konusunda odak grup katılımcıları Rusya konusunda endişelerini dile getirirken, katılımcıların çoğunluğu Türkiye’nin savaşta tarafsız ve aracı bir konumunda olmasını tercih ettiklerini vurgulamıştır. Savaşın Türkiye için dış politikada bir fırsat yarattığını düşünenler varken, muhalefet seçmenleri arasında söz konusu savaşı, iktidarın kendi çıkarına kullandığını düşünenler de bulunmaktadır.

Yanlış bilinenler

Geçtiğimiz yıl olduğu gibi bu yıl da özellikle iktidar bloğu seçmeni katılımcıların dış politika konusunda yanlış bildikleri konular ile komplo teorisini andıran görüşlerini dile getirdikleri araştırmaya yansımıştır. Bu yıl yanlış bilinenlerin dünya ve Türkiye gündemine de paralel olarak Rusya-Ukrayna savaşı, NATO ve Lozan Antlaşması’na ilişkin bilgiler olduğu görülmüştür.